İbrahim Ethem Gören: Yasemin Hanım, istirham etsem kendinizi tanıtır mısınız?
Yasemin Akıllı: 1972 Ordu doğumluyum. Beyoğlu Olgunlaşma Enstitüsü El ve Makine Nakışları Bölümü mezunuyum. Kültür Bakanlığı sanatçısıyım. Yok olmaya yüz tutmuş sanat dallarından biri olan İğne Oyası alanında İSMEK’te öğretmen olarak görev yapmaktayım.
İğne oyası nedir? İğne oyası dendiğinde bu tarifin içerisine neler dâhil olur?
İğne oyası, geleneksel el sanatlarımızdandır. "Oya" kelimesinin başka bir dilde tam karşılığı olmadığı için dünya literatüründe “Türk Danteli” olarak geçer. İğne oyası, ipekçilikle birlikte gelişmiş ve İpek Yolu üzerinden Avrupa’ya yayılmıştır.
İğne oyası öz sanatlarımız arasında nerede ve nasıl kullanılır?
Günümüzde aksesuar, moda, tekstil, geleneksel ve modern tasarımlar dâhil, akla gelebilecek her alanda kullanılmaktadır.
İğne oyası gönlünüze ne zaman ve nasıl düştü?
Çocukluğumda annemin yaptığı iğne oyaları ilgimi çekerdi. Başına taktığı yazmalardaki iğne oyaları bana çok güzel gelirdi. Ailemizdeki kadınların çoğu iğne oyasını bilirdi. Annem, iğne ve ipliklerini bizden saklardı. Ben de bulup üzerimdeki elbiseye yapmaya çalışırdım. Oda ve yatak takımlarında ipekle, ibrişimle yapılan iğne oyaları beni çok etkiledi.
Hocalarınızı tanımak isteriz…
Öncelikle annem. Ardından eğitim hayatımdaki tüm öğretmenlerimin emeği büyük. Olgunlaşma Enstitüsü'ndeki öğretmenlerimden Sevim Hocam (makine nakışı), Oya Hocam (desen tasarımı) ve Semra Hocam (el nakışı) bu alanda bana çok destek oldular.
Dünden bugüne, içinden iğne oyası geçen zanaat ve sanat yolculuğunuza müşfikâne bir nazar edelim…
Çocuklukta başlayan iğne oyası merakım, ipeğin iğne oyasıyla olan bağını araştırmama vesile oldu. Ben de bu sanatla "oyalanarak", işleyerek, ruhumu besleyerek gönlümü verdim. İpeğin ipek böceğinden alınarak ipliğe dönüşmesi beni çok etkiledi. Bu süreç zamanla yaşam biçimim haline geldi. Doğadaki çiçekleri, objeleri, canlıları iğne oyasına dönüştürme isteğiyle bugünlere geldim. Tasarımlarımla bu kadim sanatı geçmişten geleceğe taşımak, yaşatmak ve kalıcı eserler bırakmak istiyorum.
Sözün bu yerinde iğne oyası çalışmalarınızda kullandığınız tekniklere de göz atalım.
Temel tekniklerden zürafa, pırpır, sinek kanadı gibi motif yapılarını kullanıyorum. Üç boyutlu çiçek teknikleri, sıralı oyalar ve boncuklu modern yorumlar da çalışmalarım arasında.
İğne oyasıyla en çok neleri işliyorsunuz?
Kenar süslemeleri, üç boyutlu çiçekler... Doğadan fazlasıyla yararlanıyoruz. Yazma kenarları, havlu kenarları, çeyizlik bohçalar işleniyor. Son yıllarda moda ve tekstil alanında; çeşitli objeler, panolar, kolyeler, broşlar ve küpeler gibi takı tasarımları da oldukça revaçta.
Motiflerinizi de konuşalım… En çok tercih ettiğiniz motifler?
Üç boyutlu çiçekler, yalın ve sade tasarımlar, file dantel tasarımları... Eski iğne oyaları ve kumaşlara zarar vermeden ileri dönüşümle sanatsal eserlere dönüşmesi önceliğimdir.
Sizin geliştirdiğiniz motifler var mı?
Evet. File dantelinde üç boyutlu lâle tasarımlarım ve orkide çiçeği tasarımlarım var. Ayrıca iğne oyasıyla Bodrum papatyası, begonya, erguvan çiçeği, fındık gülü, yasemin ve karanfil gibi şahsımın geliştirdiği motifler var.
Endemik çiçeklerden Hakkâri bölgesine ait ters lâle tasarladım; bu aynı zamanda Mimar Sinan’ın Edirne Selimiye Camii’ndeki lâle figürünü de temsil ediyor.
İstanbul endemiklerinden Boğaziçi keteni çiçeğini, kabak çiçeğini tasarladım. Uzaktan eğitim için minyatür çiçekler, gala, dört mevsim fındık gülü ve kese tasarımları yaptım.
100 yılı aşan antika kumaşlardan “Sonsuzluk”, “Vav” ve “Kanatlar” tablolarını tasarladım. Topkapı Sarayı’ndaki Bağdat Köşkü’nün tavan süsleme motifini de iğne oyasıyla çalıştım.
Âlâ… İğne oyasının temel malzemelerini de tanıyalım…
İğne, ip, makas, not defteri, mezura, toplu iğne, pamuklu veya keten ince kumaşlar.
İğne oyası teknikleriniz ve modelleriniz?
Teknik olarak hem geleneksel hem modern çalışmalara yer veriyorum.
Elinize aldığınız bir iğne oyası çalışmasının başlangıçtan tamamlanana kadar geçen süreci anlatır mısınız?
Öncelikle kumaş ve iplik uyumu belirlenir. Motif seçilir ya da çizilir. İlk zürafa sırası atılır. Ardından motif kat kat inşa edilir. Her ilmek dikkatle ve sabırla işlenir. Son aşamada motiflerin duruşu kontrol edilir ve ütülenir.
Nerelerde ders veriyorsunuz?
Enstitü İstanbul, İSMEK, Kadıköy Rasimpaşa, Şişli Mecidiyeköy ve UZEM (uzaktan eğitim) gibi merkezlerde eğitim veriyorum.
Kursiyerlerinizin genel profili nasıl şekilleniyor?
Kursiyerlerim her yaş ve kesimden olabiliyor. Ev hanımlarından akademisyenlere, üniversite öğrencilerinden yabancı öğrencilere kadar geniş bir eğitim-öğretim yelpazesine sahibiz.
Günümüz gençliği iğne oyasına ne kadar ilgili?
Beklenenden daha fazla ilgi görüyoruz. Gençler özellikle takı ve moda tasarımına meraklı. Sosyal medyada görselliğin yaygınlaşması bu ilgiyi artırıyor.
İlginin daha da artırılması için neler yapılmalı?
Etnospor gibi festivaller artırılmalı, kültür yolu projelerinde iğne oyasına da yer verilmelidir. Biz öğretmenler aktif tanıtım kampanyalarına katılmalıyız. Ev hanımları desteklenmeli, sosyal güvenceleri sağlanmalı. İğne oyasının modern bir sanat dalı olduğu anlatılmalı. Sergiler, sosyal medya paylaşımları, okul projeleri ve gençlere yönelik atölyeler bu alanda çok etkili olur.
Etnospor Kültür Festivali’nde yer aldınız. Standınıza gösterilen ilgiye konuşalım isterseniz
Beklentimin çok ötesinde bir ilgiyle karşılaştım ve çok memnun kaldım. İki yıldır katılıyorum. 4 yaşından 85 yaşına kadar her yaştan ziyaretçimiz oldu. Geçen yıldan beni tanıyan bir kızımız, ailesine “Yasemin Hocadan ders alacağım” diye ısrar etmiş ve beni buldular. Bir erkek öğrenci “Bana da öğretir misiniz?” dedi, birlikte kitap ayracı yaptık. Bazıları ilk kez canlı iğne oyası işlenişini izledi. Bu anlar bizim için de çok kıymetliydi. Etkinlik sonunda katılımcılara iğne oyasından hazırladığım yıldız motiflerinden hediye ettim.
Yasemin Akıllı: İğne Oyası Kültür Taşıyıcısıdır
Sohbetimize ilave etmek istediğiniz hususlar…
İğne oyası sadece bir el sanatı değil, aynı zamanda bir kültür taşıyıcısıdır. Her ilmikte tarih, sabır ve sevgi vardır. Bu sanatın yaşaması için hepimize görev düşüyor. Ben, Kültür Bakanlığı sanatçısı ve öğretmen olarak, yurt içi ve yurt dışında sergiler açmak, araştırmalar yapmak istiyorum. Sanatımızın tanıtımı için bir kültür elçisi gibi çalışmak istiyorum.
Son olarak okuyucularımıza mesajınızı alabilir miyiz?
Sanatlarımızı çocuklarımıza öğretelim, müzeleri gezelim, inceliklere dikkat edelim. Geçmişi anlamadan geleceği inşa edemeyiz. Eğer biz değer vermezsek, kimse vermez. Sanatımıza sahip çıkalım. Hayatım boyunca en büyük destekçilerim ailem oldu. Hepsine ayrı ayrı teşekkür ederim.
Ben de ilginiz için müteşekkirim.
Var olunuz İbrahim Ethem Bey. Ben de alakanız için size ve şahsınızda Kuveyt Türk camiasına teşekkür ediyorum.
İbrahim Ethem Gören/17.06.2025/Yazı No: 453
